اگر می توانستیم کودکانمان را فقط با استفاده از روش های مثبت تربیت کنیم خیلی عالی بود؛ اما نمی توانیم !همه ی والدین در مورد تنبیه، عقاید شخصی مخصوصی دارند. چه آن هایی که آن را می پذیرند و یا رد می کنند، از تنبیه به عنوان یک روش آموزشی مناسب برای کودکانشان استفاده می کنند. وقتی که کودکتان را به اتاقش می فرستید، زمان تماشا کردن تلویزیون را محدود می کنید و به او اجازه ی بازی کردن با اسباب بازی مورد علاقه اش را نمی دهید؛ یا وقتی که به دنبال نزدیک شدن کودک به اجاق گاز، فریاد می کشید: «نکن!» در واقع برای اصلاح رفتارها از اصول تنبیه استفاده کرده اید. از آن جایی که گاه تنبیه به عنوان یک روش مدیریتی لازم می‎شود، این پرسش شکل می‎گیرد که: پس چه وقت و چگونه می‎توانیم از آن استفاده کنیم؟

 

تعریف تنبیه

 

• تنبيه در لغت به معني آگاه كردن ، هشدار دادن به افراد در انجام يك رفتار نامطلوب است.
• تنبیه در عمل عبارت است از اعمال محرك آزار دهنده به دنبال يك رفتار نامطلوب براي كاهش احتمالي آن رفتار نامطلوب و يا از بين بردن آن بوده است.

 

اصول تنبیه

 

• برای این که تنبیه مؤثر واقع شود باید خفیف باشد و فقط برای یک یا چند رفتار منفی کودک در نظر گرفته شود. چنان چه زندگی کودک پر از تنبیه باشد و ما برای هر رفتار او اعم از کوچک و بزرگ و کم اهمیت و پراهمیت بخواهیم تنبیه در نظر بگیریم، آن وقت کودک دیگر چیزی برای از دست دادن ندارد و همه چیز برایش بی اهمیت می شود و در نتیجه، تنبیه کارایی خود را از دست می دهد.
• کودک باید بداند که چرا و به خاطر کدام رفتارش تنبیه می شود. پس برای رفتارهایی که برای اولین بار رخ می دهند و راجع به آن ها صحبت و بحثی نشده است نباید تنبیه در نظر بگیرید و بهتر است قبل از تنبیه پیامد رفتارش را به کودک گوشزد کنید. در این صورت، کودک می داند چه رفتاری شما را ناراحت می کند و پیامدش چه خواهد بود.
• تنبیه باید از قبل مشخص شده باشد. مثلاً، چنان چه نقاشی هایت را تا ساعت شش بعدازظهر تمام نکنی، نمی توانی برنامه ی مورد علاقه ی تلویزیونی ات را ببینی.

تنبیه باید قابلیت اجرا داشته باشد.

• از تهدید به تنبیه هایی که نمی توانیم آن ها را اعمال کنیم بپرهیزیم. چنین تهدیدهایی نه فقط کارایی ندارند، بلکه بر اضطراب کودک نیز می افزایند. (خودم را از دستت می کشم، اگر ننشینی و تکالیفت را انجام ندهی. دیگر مادرت نمی شوم، می گذارمت و از این خانه و زندگی می روم، تا آخر عمر باهات حرف نمی زنم و)….
• فقط حق استفاده از تنبیه های مجاز را داریم.

در نتیجه، تنبیه های فیزیکی که کودک را از نیازهای اصلی و اساسی اش محروم می کند، به هیچ وجه پذیرفتنی نیستند. مثل زندانی کردن کودک در دستشویی، حمام، زیرزمین، مکان های ترسناک و تاریک، تنها گذاشتن کودک، کتک زدن و تنبیه های فیزیکی، ترساندن او، محروم کردن از غذا یا آب و پوشاک مناسب و…

• تنبیه باید بلافاصله پس از رفتار نامطلوب باشد.

همان طور که در مبحث تشویق گفته شد، اگر می خواهیم تشویق و تنبیه بر رفتار تأثیر بگذارد و آن را کم یا زیاد کند، باید آن را بلافاصله پس از رفتار انجام دهیم. اگر فاصله ی زمانی بین رفتار و پیامد تنبیهی زیاد باشد، تأثیر خود را از دست خواهد داد و کودک نمی تواند ارتباط بین تنبیه و رفتار را بفهمد.

• تنبیه باید متناسب با رفتار کودک و منصفانه باشد.
• شدت تنبیهی که در نظر می گیرید باید متناسب با رفتار کودک باشد. مثلاً، چنان چه می بینید کودک شما با دوستش هنگام بازی کردن بدرفتاری می کند و او را هل می دهد، به مدت یک ربع آن ها را از بازی محروم کنید یا اسباب بازی آن ها را بگیرید. ولی چنان چه به خاطر این کار تنبیهی بزرگ در نظر بگیرید، ‌بعد برای خطای بزرگترش نمی دانید چه تنبیهی اعمال کنید.

 

راهکارهایی برای تنبیه کودک

 

• از تنبیه در کنار روش‎های مثبت استفاده کنید

وقتی تنبیه را به عنوان یک روش، انتخاب می‎کنید باید به کودک آموزش نیز بدهید. تنبیه به تنهایی رفتار خوب را به کودک نمی‎‎آموزد. برای تشویق کودک به انجام آن چه می‎خواهید، باید تفهیمش کنید، به او آموزش دهید و در صورت اصلاح رفتار مزبور، پاداشی برایش در نظر بگیرید.

 

• همیشه پیامدها را تشریح کنید

کودک باید بداند چه رفتاری شما را ناراحت می‎کند و در صورت پافشاری در انجام آن، واکنش شما چه خواهد بود. تصمیم خود و پی‎آمدهای نادیده گرفتن آن عمل را به او بگویید.

 

• برای اصلاح رفتار به کودک خود فرصت دهید

هدف از تنبیه، اصلاح رفتار کودک است. پس باید به اوفرصت دهید تا آموخته‎هایش را نشان دهد. اگر تنبیه طول بکشد، ممکن است کودک فرصت پیدا نکند که رفتار خود را اصلاح کند.

 

نتیجه گیری

 

تنبیه به تنهایی نمی‎تواند نتایج دلخواه را فراهم کند زیرا به طور کلی روشی منفی است. این روش به کودک می‎آموزد که چه کاری را نباید انجام دهد، اما نمی‎آموزد که چگونه باید رفتار کند. وقتی تنبیه را بدون تقویت رفتار شایسته به کار می‎بریم، کودک نمی‎داند رفتار ناپسندش را با چه رفتاری جایگزین کند. به علاوه تنبیه وقتی مؤثر است که موقتی باشد. وقتی از تنبیه به دفعات زیاد استفاده شود، تأثیرش را از دست می‎دهد.

 

منابع و مآخذ

عربگل، فریبا. (1394). فرزندپروری (چگونه کودکم را تربیت کنم؟). تهران: نشر قطره.

گاربر،استفن.گاربر،ماریان دانیلز.فریدمن اسپیزمن،روبین .(1394). چگونه با کودکم رفتار کنم؟ (مترجمان شاهین خزعلی،هومن حسینی نیک،احمد شریف تبریزی)تهران: انتشارات مروارید

 

کلمات کلیدی: تعریف تنبیه، اصول تنبیه، راهکارهایی برای تنبیه کودک ، تشریح کردن پیامدها برای کودک، از تنبیه در کنار روش‎های مثبت استفاده کنید